
สวัสดีครับ ก่อนอื่นผมขอแนะนำตัวเองสักเล็กน้อยก่อนนะครับ เพื่อผู้อ่านจะได้เข้าใจว่าทำไมผมถึงได้มาเขียนบทความเกี่ยวกับสัตว์ทะเล มีความเชียวชาญมากหรือไง ต้องบอกว่า “ไม่ใช้ผู้เชียวชาญเฉพาะด้านนะครับ” เพียงแต่มีประสบการณ์ตรงกับการใช้ชีวิตทางทะเลมาตั้งแต่เด็ก เติบโตมาในพื้นที่ติดกับทะเล หากินกับทะเลมาจนเติบโต และเมื่อจบมัธยมปลาย ก็ได้มีโอกาสได้เข้าไปเรียนต่อใน กรมแพทย์ทหารเรื่อง พรรคพิเศษ เหล่าทหารแพทย์ (แต่จริงๆ คือเป็นพยาบาลนะครับ) ได้มีโอกาสได้เรียนรู้เกี่ยวกับวิถีการดำเนินชิวิตของทหารเรือ ทำให้มีโอกาสนึกย้อนไปถึงประสบการณ์ในวัยเด็ก ทำให้รู้ว่าเรายังโชคดีมากเลยนะเนี้ยที่มีโอกาสรอดชีวิตได้มาถึงวันนี้ เพราะสิ่งที่เราได้สัมผัสอย่างใกล้ชิดในวัยเด็กนั้น ล้วนมีอันตรายอย่างยิ่งสำหรับคนที่ลงไปในทะเลไม่ว่าจะด้วยเหตุผลใดก็ตามก็อยากจะฝากข้อคิดไว้ใน ณ ที่นี้ด้วยเพื่อความปลอดภัยของทุกท่านนะครับ
อันตรายจากสัตว์ทะเล
หลายท่านคงไม่ปฏิเสธว่า เคยมีความคิดว่าสักครั้งหนึ่งในชีวิต ถ้าได้มีโอกาสได้ลงไปดำน้ำทะเลเพื่อชมทิวทันศ์ใต้ท้องทะเล คงจะสวยงามไม่น้อย เพราะหลายคนมีประสบการณ์จากการดูสารคดีจากที่ต่างๆ แต่ผู้เขียนอยากจะบอกว่า มันไม่ได้เป็นอย่างที่เราเห็นเสมอไปนะครับ ผู้เขียนเคยดำน้ำทะเลมาแบบไม่มีความรู้ แต่อาศัยทำตามรุ่นพี่ๆ ที่เขาทำกันมา จนได้มีโอกาสได้ไปเรียนดำน้ำแบบ “สกิน ไดร์เวอร์” ซึ่งเป็นการดำน้ำตื้นๆ ดูแนวปะการัง และการดำน้ำลึกซึ่งเรียนหลักสูตรการดำน้ำ และการใช้อุปกรณ์ก่อน นอกจากนั้นยังต้องนั่งเรียนทฤษฎีต่างๆ อีกมากพอสมควร ทั้งนี้เพื่อความปลอดภัยของเรานั้นเอง ที่นี้เรามาพิจารณากันครับว่าเวลาที่เราลงไปใต้น้ำเรามีโอกาสพบเจออะไรบ้าง และอะไรที่เราควรหลีกเลียงให้ไกลๆ ไว้ก่อน
อันตรายจากสัตว์ทะเลแบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม
- ทำให้เกิดบาดแผล โดยสัตว์ทะเลเหล่านี้จะมีส่วนต่างๆ ของเขาเองที่เป็นอันตรายกับเราได้ เช่น ขบกัดด้วยฟัน ยกตัวอย่าง ปลาฉลาม (Great white shark) ปลาสาก (Great barracuda) ปลาไหลมอเรย์ (Moray eel) การบาดเจ็บจะเกิดเป็นแผลขนาดใหญ่ ทำให้เสียเลือดได้จำนวนมาก ทำให้เกิดภาวะช็อคและเสียชีวิตอย่างรวดเร็ว หากไม่ได้รับการห้ามเลือดอย่างถูกวิธี (1)
- อันตรายที่เกิดจากสัตว์ทะเลทิ่ม แทง หรือต่อย อันตรายที่เกิดขึ้นกับกลุ่มนี้จะต่างจากกลุ่มแรก คือ การบาดเจ็บจะไม่เกิดบาดแผลขนาดใหญ่ ไม่พบอันตรายจากการเสียเลือด แต่เงี่ยงปลา หนามเม่นทะเล เข็มพิษของแมงกะพรุน ฯลฯ เหล่านี้แม้จะเกิดบาดแผลขนาดเล็ก แต่พิษอาจทำให้ผู้ป่วยหยุดหายใจ หัวใจหยุดเต้น และเสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว เช่น การบาดเจ็บจากแมงกระพรุน (คลิกเพื่ออ่านรายละเอียด) การบาดเจ็บจากเม่นทะเล (คลิกเพื่ออ่านรายละเอียด) เป็นต้น
- อันตรายที่เกิดจากการบริโภคเนื้อหรืออวัยวะสัตว์ทะเลที่มีพิษ สัตว์ทะเลบางชนิดสะสมพิษไว้ในเนื้อเยื่อและรังไข่ (1) เมื่อเราจับมาบริโภค ก็จะได้รับสารพิษเข้าสู่ร่างกาย และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ เช่น แมงดาทะเล (Horseshoe crab) ปูมีพิษบางชนิด (Poisonous crab)(6) ปลาปักเป้า (Puffer fish) (8) ในกลุ่มที่สะสมพิษ เช่น หอยแมงภู่ หอยนางรม(1) เนื่องจากหอยทั้งสองชนิดนี้หากนำมารับประทาน ควรปรุงให้สุกเสียก่อนเนื่องจากหอยกลุ่มนี้จะมีเชื่อโรคที่ชื่อว่า วิบริโอ วัลนิฟิคัส (Vibrio vulnificus) ซึ่งเป็นกลุ่มเดียวกับเชื้ออหิวาตกโรค สามารถทำให้เกิดอาการในระบบทางเดินอาหาร มีอาการถ่ายเหลวรุนแรง ผิวหนังเกิดการติดเชื้ออักเสบเป็นแผล และติดเชื่อในกระแสเลือดได้ และทำให้เสียชีวิตได้ ร้อยละ 80 (9)
การปฐมพยาบาลกลุ่มที่ทำให้เกิดบาดผล
อันตรายที่จะเกิดขึ้นกับสัตว์ทะเลที่ทำให้การเกิดบาดแผลคือ “การเสียเลือด” เนื่องจากแต่ละคนจะมีปริมาณเลือดในร่างกายไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับขนาดของร่างกายของคนนั้น โดยเฉลี่ยจะมีเลือดอยู่ในร่างกายในวัยผู้ใหญ่คือ 4 – 6 ลิตร คนที่มีขนาดร่างกายเล็กก็จะมีปริมณของเลือดน้อยตามไปด้วย เมื่อเราเกิดแผลและเสียเลือดร้อยละ 15 ของที่มีในร่างกาย จะทำให้เกิดภาวะช็อคในระดับที่ 1 และหากยังไม่ได้รับการปฐมพยาบาลอย่างถูกวิธีอาจทำให้ถึงขั้นเสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว ดังนั้นกรณที่เกิดบาดแผลจากสัตว์ทะเล ควรให้การปฐมพยาบาลดังนี้
- ให้รีบขึ้นจากน้ำทันที เนื่องจากหากเราเกิดภาวะช็อคในน้ำจะทำให้เราจมน้ำและเสียชีวิตอย่างรวดเร็ว
- ใช้ผ้าสะอาดหนาๆ ขนาดใหญ่กว่าแผลกดไว้บนบาดแผลเพื่อห้ามเลือด พันด้วยผ้ายืดหรือผ้าก๊อซ ถ้าไม่มีให้กดผ้าห้ามเลือดไว้ด้วยมือ
- หากมีผู้ป่วยมีอาการใจสั่น หน้ามืด เวียนหัว ให้จัดผู้ป่วยอยู่ในท่านอนหงายราบ ยกขาทั้งสองข้างขึ้นสูงประมาณ 12 นิ้ว หรือ 1 ฟุต เพื่อปฐมพยาบาลภาวะช็อค
- โทร 1669 เพื่อขอการช่วยเหลือ
- กรณีที่ผู้ป่วยอยู่ในสถานที่มีอันตราย ให้เคลื่อนย้ายผู้ป่วยไปในที่ปลอดภัยด้วยวิธีที่เหมาะสม เช่น การยก การอุ้ม ด้วยมือเปล่าหากไม่สามารถหาอุปกรณ์ได้
- อยู่กับผู้ป่วยจนกว่าทีมแพทย์ฉุกเฉินจะมาถึง
- ประเมินดูที่บาดแผลว่ามีเลือดซึมชุ่ม หรือหยดหรือไม่ หากมีให้ใช้ผ้าสะอาดอีกผืนกดทับลงไปบนแผนแรก และพันให้แน่นอีกครั้ง ห้ามดึงผ้าห้ามเลือดแผ่นแรกออก เพราะใต้ผ้าห้ามเลือดแผ่นแรกจะมีลิ่มเลือดที่ช่วยห้ามเลือดอยู่ด้วย
- ระหว่างที่รอการช่วยเหลือจากทีมแพทย์ฉุกเฉิน ให้ประเมินระดับความรู้สึกตัวของผู้ป่วยทุก 15 นาที หากผู้ป่วยหมดสติ หยุดหายใจ ไม่มีชีพจร ให้เริ่มทำ CPR ทันที (คลิกอ่านขั้นตอนการทำ CPR)
การปฐมพยาบาลกลุ่มที่ถูกสัตว์ทะเลทิ่ม แทง หรือต่อย
กรณีที่ได้รับอันตรายจากสัตว์ทะเลแบบถูกทิ่ม แทง หรือต่อย เช่น แมงกะพรุน เม่น เงี่ยงปลาชนิดต่างๆ ซึ่งการบาดเจ็บเหล่านี้จะมีอันตรายแตกต่างกันไปของแต่ละคน และสัตว์แต่ละชนิด บางชนิดอาจมีหรือไม่มีพิษ แต่บางคนอาจมีปฏิกิริยาตอบสนองหรือมีอาการแพ้ที่รุนแรงได้
เอกสารอ้างอิง:
1. กรมแพทย์ทหารเรือ, “เวชศาสตร์ทางทะเล“, พิมพ์ที่ บริษัท สหมิตรพริ้นติ้งแอนด์พับลิสซิ่ง จำกัด, 2557.
2. https://www.discoverwildlife.com/animal-facts/marine-animals/deadliest-sea-creatures
3. https://th.wikipedia.org/wiki/ปลาฉลามขาว
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Fangtooth_moray
5. https://www.rama.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/bulletin/bul95/v3n1/Hors_crab
6. เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์, ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2563.
7. https://invertebase.org/stri/taxa/index.php?tid=75148&taxauthid=1&clid=0
8. https://www.rama.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/pois-cov/tetrodotox1
9. https://www.doctor.or.th/clinic/detail/8411