ผู้สูงอายุ เป็นประชากรที่มีจำนวนเพิ่มมากขึ้นทุกปี อันเนื่องมาจากความเจริญก้าวหน้าทางการแพทย์ เทคโนโลยีสมัยใหม่ การดูแลสุขภาพทั้งทางกาย จิตใจ รวมถึงการบริโภคอาหารอย่างถูกต้องและครบถ้วนตามวัยผู้สูงอายุ เมื่อผู้สูงอายุมีจำนวนมากขึ้น ความต้องการในการได้รับการดูแลจากรัฐ ภาคเอกชน และบุคคลรอบข้างย่อมมีมากขึ้นเป็นเงาตามตัว สิ่งหนึ่งที่ผู้สูงอายุจะได้รับคือ การจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุ ทั้งที่จัดโดยภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนในชุมชน
จากแนวคิดที่รัฐบาลต้องการให้มีระบบ “การบริการทางสังคม ซึ่งเกี่ยวกับการป้องกัน การแก้ไขปัญหา การพัฒนาและการส่งเสริมความมั่นคงทางสังคม เพื่อตอบสนองความจำเป็นขั้นพื้นฐานของประชาชน ให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี และพึ่งตนเองได้ทั่วถึง เป็นธรรม และให้เป็นไปตามมาตรฐาน ทั้งทางด้านการศึกษา สุขภาพอนามัย ที่อยู่อาศัย การทำงานและการมีรายได้ นันทนาการ กระบวนการยุติธรรม และบริการทางสังคมทั่วไป โดยคานึงถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิที่ประชาชนจะต้องได้รับ และมีส่วนร่วมในการจัดสวัสดิการสังคมทุกระดับ ซึ่งการจัดสวัสดิการสังคมของไทยเริ่มต้นจากระบบการช่วยเหลือเกื้อกูลกันอย่างไม่เป็นทางการของครอบครัว เครือญาติและชุมชน ต่อมามีการเปลี่ยนแปลงทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ทาให้การจัดสวัสดิการสังคมมีการปรับเปลี่ยนทิศทางไปสู่สวัสดิการแบบบูรณาการและเป็นสังคมสวัสดิการ
ปัจจุบันประเทศไทยมีรูปแบบการจัดสวัสดิการสังคมสาหรับผู้สูงอายุ 4 รูปแบบ คือ การประกันสังคม การช่วยเหลือสาธารณะ การบริการสังคม และการช่วยเหลือเกื้อกูลของภาคประชาชน นอกจากนี้จากการศึกษาพบว่า การจัดสวัสดิการสังคมผู้สูงอายุไทยยังมีปัญหาและอุปสรรคหลายประการ เช่น (สุดารัตน์ สุดสมบูรณ์, 2557 หน้า 73)
1) ขาดการบูรณาการและขาดความต่อเนื่อง ซึ่งหมายถึง การดำเนินงานด้านสวัสดิการผู้สูงอายุแยกส่วนระหว่างงานด้านสุขภาพกับงานด้านสังคม กระจายความรับผิดชอบตามหน่วยงานต่าง ๆ ของภาครัฐ
2) ขาดการนานโยบายสู่การปฏิบัติอย่างแท้จริง
3) ความไม่พร้อมของงบประมาณและการขาดแคลนบุคลากรที่มีความรู้ความสามารถในด้านผู้สูงอายุโดยตรง
4) สวัสดิการสังคมที่รัฐจัดให้กับผู้สูงอายุยังไม่เพียงพอกับความต้องการของผู้สูงอายุ ไม่สามารถตอบสนองปัญหาได้อย่างแท้จริง และไม่ครอบคลุมผู้สูงอายุได้ทั้งหมด แต่ประเด็นที่สาคัญคือ บุตรหลานหรือคนในครอบครัวขาดความตระหนักถึงความสาคัญของผู้สูงอายุ"
ดังนั้น การจัดสวัสดิการสังคมสำหรับผู้สูงอายุจะต้องมีการบูรณาการจากหลายภาคส่วนทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน และมีความครอบคลุมในทุกมิติที่จำเป็นสำหรับการดำเนินชีวิตของผู้สูงอายุที่มีจานวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ทั้งนี้เพื่อมุ่งเน้นให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีอิสระในการดำเนินชีวิต ลดการพึ่งพาผู้อื่น เป็นผู้มีคุณค่าต่อสังคมและประเทศชาติ
สวัสดิการสังคม หมายถึง ระบบจัดการบริการทางสังคมซึ่งเกี่ยวกับการป้องกัน การแก้ไขปัญหา การพัฒนาและส่งเสริมความมั่นคงทางสังคม เพื่อตอบสนองความจำเป็นขั้นพื้นฐานของประชาชนให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี และพึ่งพาตนเองได้ทั่วถึง เหมาะสม เป็นธรรมและให้เป็นไปตามมาตรฐานทั้งด้านการศึกษา สุขภาพอนามัย ที่อยู่อาศัย การทำงานและมีรายได้ มีเวลานันทนาการ กระบวนการยุติธรรมและบริการทางสังคมทั่วไป โดยคำนึงถึงศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ สิทธิที่ประชาชนจะต้องได้รับ และมีส่วนร่วมในการจัดสวัสดิการสังคมทุกระดับ (พระราชบัญญัติส่งเสริมการจัดสวัสดิการสังคม พ.ศ. 2546 มาตรา 11, 13 และ 17) ผู้สูงอายุมีสิทธิได้รับการคุ้มครอง การส่งเสริม และการสนับสนุนในด้านต่าง ๆ ดังต่อไปนี้
1. ด้านการแพทย์และสาธารณสุข
- มีช่องทางเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุเพื่อให้เข้ารับการรักษาได้อย่างรวดเร็ว เช่น "โครงการ 70 ปี ไม่มีคิว"คือ ผู้สูงอายุที่มีอายุ 70 สามารถลงทะเบียน เข้าพบแพทย์ได้เลยไม่ต้องเข้าคิวร่วมกับผู้ป่วยรายอื่น (มีบางโรงพยาบาล)
- มีคลินิกเฉพาะทางสำหรับผู้สูงอายุ
- มีอุปกรณ์สำหรับบริการผู้สูงอายุ
2. ด้านการศึกษา ศาสนา และข้อมูลข่าวสาร
- จัดศูนย์การเรียนรู้ในชุมชน
- มีหลักสูตรการศึกษาเกี่ยวกับผู้สูงอายุตั้งแต่การศึกษาขั้นพื้นฐานถึงขั้นอุดมศึกษาอย่างต่อเนื่อง ทั้งในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัย และสนับสนุนสื่อต่างๆ ให้มีรายการเพื่อผู้สูงอายุ
3. การประกอบอาชีพหรือฝึกอาชีพที่เหมาะสม
- บริการจัดหางานที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุ
- ให้คำปรึกษาแนะนำข้อมูล
- การอบรมฝึกทักษะอาชีพตามอัธยาศัย บริการที่จัดไว้ตามสิทธิผู้สูงอายุ ให้ข้อมูลคำปรึกษาข่าวสารตลาดแรงงาน การจัดหางานรับสมัครงาน บริการข้อมูลทางอาชีพตำแหน่งว่างงาน การอบรมและฝึกอาชีพโดยมีศูนย์กลางข้อมูลทางอาชีพและตำแหน่งงาน สำหรับผู้สูงอายุเป็นการเฉพาะที่สำนักงานจัดหางานทุกแห่ง
4. การพัฒนาตนเองและการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมการรวมกลุ่มในลักษณะเครือข่ายหรือชุมชน
การส่งเสริมและสนับสนุนกลุ่มหรือชมรมผู้สูงอายุให้มีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมภายในชุมชนและ/หรือระหว่างชุมชน และส่งเสริมการใช้ศักยภาพผู้สูงอายุ โดยเพิ่มการจัดกิจกรรมทางกีฬานันทนาการ และการถ่ายทอดภูมิปัญญา
5. การอำนวยความสะดวกและความปลอดภัยในอาคาร สถานที่ ยานพาหนะหรือบริการสาธารณะอื่นๆ
- การจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ
- การดูแลช่วยเหลือจากเจ้าหน้าที่
- การบริการสะดวก รวดเร็ว ปลอดภัย
- การจัดพาหนะอำนวยความสะดวกสำหรับผู้สูงอายุ
6. การช่วยเหลือด้านค่าโดยสารยานพาหนะตามความเหมาะสม
- ขสมก.ผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป จะได้รับส่วนลดจากองค์การขนส่งมวลชนกรุงเทพ สำหรับค่าโดยสารครึ่งราคา โดยแสดงบัตรประชาชนทุกครั้งที่ใช้บริการ
- รถไฟฟ้า BTS ผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป สามารถซื้อบัตร แรบบิทสำหรับผู้สูงอายุได้ ซึ่งจะมีสิทธิประโยชน์ลดราคาโดยสารรถไฟฟ้า
- รถไฟ ผู้สูงอายุที่มีอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป จะได้รับสิทธิโดยสารครึ่งราคา สามารถซื้อตั๋วโดยสารที่สถานีรถไฟทั่วประเทศ ระหว่างวันที่ 1 มิถุนายน – 30 กันยายน ของทุกปี
- รถไฟใต้ดิน MRT ผู้สูงอายุสามารถขึ้น MRT โดยได้รับส่วนลด 50% ของค่าโดยสารปกติในทุกเส้นทาง สำหรับผู้สูงอายุที่มีอายุ ตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป สามารถซื้อบัตรผู้สูงอายุได้ โดยจะต้องออกบัตรขั้นต่ำครั้งแรกราคา 180 บาท (ประกอบด้วย มูลค่าการเดินทาง 100 บาท ค่ามัดจำบัตร 50 บาท และค่าธรรมเนียม การออกบัตร 30 บาท)
- รถไฟฟ้าแอร์พอร์ตเรลลิงก์ ผู้สูงอายุ 60 ปีบริบูรณ์ขึ้นไป ที่ถือบัตร Senior Citizen Smart Pass จะได้รับส่วนลดค่าโดยสาร 50% จากราคาปกติ 15 – 45 บาท
- รถทัวร์ (บขส.) ผู้สูงอายุจะได้รับส่วนลด 50% ของราคาค่าโดยสาร (ลดเฉพาะค่าโดยสารไม่ลดค่าธรรมเนียม) ที่ใช้บริการรถโดยสารประจำทางหมวด 2 และหมวด 3 เฉพาะรถโดยสาร ของ บขส.เท่านั้น โดยผู้สูงอายุจะต้องแสดงบัตรประจำตัวต่อพนักงานจำหน่ายตั๋วเพื่อรับสิทธิ
- เครื่องบิน บางกอกแอร์เวย์ส ผู้สูงอายุจะได้รับส่วนลด 10% จากราคาบัตรโดยสารราคาปกติ สำหรับทุกเส้นทางบินทั้งภายในและระหว่างประเทศได้เลย โดยไม่ต้องรอโปรโมชั่น นอกจากนี้ ยังสะดวกสบายขึ้นไปอีก ด้วยการขอรับเก้าอี้รถเข็ญแบบฟรี เพียงแค่แจ้งล่วงหน้า 24 ชั่วโมงก่อนวันที่ออกเดินทาง
การบินไทยลดหย่อนค่าโดยสารเครื่องบินในเส้นทางบินภายในประเทศ ร้อยละ 15 ชั้นธุรกิจ ร้อยละ 35 ของอัตราค่าโดยสารปกติในชั้นประหยัด สำหรับการเดินทางวันจันทร์ -พฤหัสบดี และร้อยละ 30 ของอัตราค่าโตยสารปกติในชั้นประหยัด สำหรับการเดินทางวันศุกร์- อาทิตย์ (เที่ยวบินการบิน ไทย TG 3 DIGITS ONLY)
- เรือ กรมเจ้าท่าได้ลดหย่อนค่าโดยสารครึ่งราคาสำหรับผู้สูงอายุ ผู้มีอายุเกิน 60 ปีขึ้นไป สำหรับเรือประจำทางในแม่น้ำเจ้าพระยา ทั้งเรือด่วนเจ้าพระยา เรือในคลองแสนแสบ และเรือข้ามฟาก เพียงแสตงบัตรสิทธิที่กรมเจ้าท่าออกให้ ผู้สนใจสามารถทำบัตรได้ที่สำนักมาตรฐานทะเบียนเรือ
7. การยกเว้นค่าเข้าชมสถานที่ของรัฐ
การยกเว้นค่าเข้าชมสถานที่ของรัฐ เช่น อุทยานแห่งชาติ อุทยานประวัติศาสตร์ พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติ สวนสัตว์ สถานที่ท่องเที่ยวในความรับผิดชอบขององค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ และองค์การสวนพฤกษศาสตร์ เป็นต้น
8. ด้านการช่วยเหลือผู้สูงอายุซึ่งได้รับอันตรายจากการถูกทารุณกรรม หรือถูกแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบด้วยกฎหมายหรือถูกทอดทิ้ง
- การให้คำแนะนำ ปรึกษา และให้ความช่วยเหลือ กรณีผู้สูงอายุที่ถูกทารุณกรรม แสวงหาผลประโยชน์โดยมิชอบ ด้วยกฎหมายและถูกทอดทิ้ง จะได้รับการช่วยเหลือตามประกาศกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ เรื่อง กำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขการคุ้มครอง
- การส่งเสริมและการสนับสนุน การช่วยเหลือผู้สูงอายุซึ่งได้รับอันตรายจากการถูกทารุณกรรม หรือถูกแสวงหาผลประโยชน์โดยมิชอบด้วยกฏหมาย หรือถูกทอดทิ้ง และการให้คำแนะนำ ปรึกษา ดำเนินการอื่นที่เกี่ยวข้องในทางการแก้ไขปัญหาครอบครัว โดยช่วยเหลือเป็นเงินได้ตามความจำเป็นและเหมาะสม ครั้งละไม่เกิน 500 บาท
9. ด้านการให้คำแนะนำปรึกษา ดำเนินการอื่นที่เกี่ยวข้องในทางคดี
- การให้คำแนะนำ ปรึกษา และให้ความช่วยเหลือ กรณีผู้สูงอายุที่ถูกทารุณกรรม แสวงหาผลประโยชน์ โดยมิชอบด้วยกฎหมาย และถูกทอดทิ้งจะได้รับการช่วยเหลือตามประกาศกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ เรื่อง กำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการและเงื่อนไขการคุ้มครองการส่งเสริม และการสนับสนุน การช่วยเหลือผู้สูงอายุ ซึ่งได้รับอันตรายจากการถูกทารุณกรรม หรือถูกแสวงหาผลประโยชน์ โดยมิชอบด้วยกฎหมายหรือถูกทอดทิ้ง และการให้คำแนะนำ ปรึกษา ดำเนินการอื่นที่เกี่ยวข้องในทางการแก้ไขปัญหาครอบครัว
10. การจัดที่พักอาศัย อาหารและเครื่องนุ่งห่มให้ตามความจำเป็นอย่างทั่วถึง
- กรณีผู้สูงอายุที่เดือดร้อนจะได้รับการช่วยเหลือตามประกาศกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ เรื่องกำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขการคุ้มครองการส่งเสริมและการสนับสนุน การจัดที่พักอาศัย อาหารและเครื่องนุ่งห่มให้ผู้สูงอายุตามความจำเป็นอย่างทั่วถึง โดยช่วยเหลือตามความจำเป็นและเหมาะสมไม่เกินวงเงินครั้งละ 2,000 บาท และจะช่วยได้ไม่เกิน 3 ครั้ง ต่อคนต่อปี
11. การสงเคราะห์เบี้ยยังชีพเป็นรายเดือนอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม
ผู้สูงอายุที่มีคุณสมบัติตามเกณฑ์ สัญชาติไทย ไม่เป็นผู้ได้รับสวัสดิการหรือสิทธิประโยชน์อื่นใดจากหน่วยงานของรัฐรัฐวิสาหกิจ หรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ที่ได้จัดให้อย่างเป็นประจำ จะได้รับการช่วยเหลือเงินเบี้ยยังชีพเป็นรายเดือนตลอดชีวิต โดยแบ่งตามช่วงอายุแบบขั้นบันได ดังนี้
อายุ 60-69 ได้รับเดือนละ 600 บาท
อายุ 70-79 ได้รับเดือนละ 700 บาท
อายุ 80-89 ได้รับเดือนละ 800 บาท
อายุ 90 ปีขึ้นไป ได้รับเดือนละ 1,000 บาท
12. การสงเคราะห์ในการจัดการศพตามประเพณี
ผู้สูงอายุที่มีคุณสมบัติตามเกณฑ์
(1) มีอายุเกินหกสิบปีบริบูรณ์ขึ้นไป
(2) มีสัญชาติไทย
(3) อยู่ในครอบครัวที่ยากจนตามข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน(จปฐ) กรมการพัฒนาชุมชนกระทรวงมหาดไทย หรือกรุงเทพมหานคร หรือเมืองพัทยา
(4) ไม่มีญาติ หรือมีญาติแต่มีฐานะยากจนไม่สามารถจัดการศพตามประเพณีได้ กรณีที่ผู้สูงอายุยากจนและไม่ได้รับการสำรวจ ข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน (จปฐ) กรมการพัฒนาชุมชนกระทรวงมหาดไทย หรือกรุงเทพมหานคร หรือเมืองพัทยา ต้องให้นายกเทศมนตรี หรือนายกองค์การบริหารส่วนตำบล หรือกำนัน หรือผู้ใหญ่บ้าน หรือประธานชุมชน หรือผู้อำนวยการสำนักงานเขต หรือนายอำเภอ หรือนายกเมืองพัทยา เป็นผู้ออกหนังสือรับรอง โดยยื่นคำขอภายใน 30 วันนับตั้งแต่วันที่ออกใบมรณบัตร หากผ่านคุณสมบัติจะได้รับการ ช่วยเหลือรายละ 3,000 บาท
13. การจัดบริการสถานที่ท่องเที่ยว การจัดกิจกรรมกีฬา และนันทนาการตามที่คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติประกาศกำหนด
- การจัดบริการเพื่ออำนวยความสะดวกด้านพิพิธภัณฑ์ โบราณสถาน หอจดหมายเหตุแห่งชาติ และการจัดกิจกรรมด้านศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรม
- การจัดบริการสถานที่ท่องเที่ยว การจัดกิจกรรมกีฬาและนันทนาการ
- การประชาสัมพันธ์ให้ทราบเกี่ยวกับสิทธิที่ได้รับ
14. การจัดบริการเพื่ออำนวยความสะดวกด้านพิพิธภัณฑ์โบราณสถาน หอจดหมายเหตุแห่งชาติ และการจัดกิจกรรมด้านศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรม ตามที่คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติประกาศกำหนด
- จัดบริการโดยตรงสำหรับผู้สูงอายุ เช่น ลิฟต์ พื้นเรียบราวบันได ทางลาด ราวจับในห้องน้ำ
- จัดเจ้าหน้าที่อำนวยความสะดวกและปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุ
- จัดบริการรถเข็น
การจัดบริการสถานที่ท่องเที่ยว การจัดกิจกรรมกีฬาและนันทนาการ ตามที่คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติประกาศกำหนด
ด้านการท่องที่ยว
- การจัดกิจกรรมโครงการนันทนาการสำหรับผู้สูงอายุ เช่น นันทนาการสัญจรผู้สูงอายุรื่นรมย์ (ไหว้พระ 9 วัด)
- ด้านกีฬาและนันทนาการ เช่น การบริการตรวจสุขภาพ ทดสอบสรรถภาพทางร่างกาย ใช้บริการในสนามกีฬา สวนสุขภาพ ลานกีฬาแอโรบิค สนามเปตอง ห้องออกกำลังกาย การเข้าร่วมกิจกรรมต่างๆ เช่น การแข่งขันกีฬา การลีลาส และการรับสมัครเป็นสมาชิกชมรมศุภชลาสัย
15. ด้านการลดหย่อนภาษีเงินได้ และการลดหย่อนภาษีให้แก่ผู้บริจาคทรัพย์สิน เงินให้แก่กองทุนผู้สูงอายุ
บุคคลที่ได้รับผู้เลี้ยงดูบิดา มารดา ได้รับการลดหย่อนภาษีเงินจำนวน 30,000 บาท ผู้บริจาคทรัพย์สสิน เงินให้แก่กองทุนผู้สูงอายุ สามารถนำใบเสร็จไปลดหย่อนภาษีได้
16. ด้านกองทุนผู้สูงอายุ
ผู้สูงอายุได้รับการให้กู้ยืมเงินทุนประกอบอาชีพรายบุคคล และรายกลุ่มสำหรับผู้สูงอายุ โดยต้องชำระคืนเป็นรายงวด ภายในระยะเวลาไม่เกิน 3 ปี โดยไม่มีดอกเบี้ย
เอกสารอ้างอิง:
เมธยา สุดใจ.2563. สิทธิและสวัสดิการผู้สูงอายุ. ค้นหาเมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม
2564 จาก. https://thaisynergy.org/2020/10/23/1999/
สุดารัตน์ สุดสมบูรณ์. 2557. สวัสดิการสังคมของผู้สูงอายุในประเทศไทย. شرح 1xbet วรสาร
เทคโนโลยีภาคใต้, ปีที่ 7 ฉบับที่ 1 มกราคม-มิถุนายน 2557 หน้า 73-82.
สถาบันเวชศาสตร์สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผู้สูงอายุ.2021. สิทธิและสวัสดิการ
ผู้สูงอายุ. ค้นหาเมื่อวันที่ 25 พฤาภาคม 2564
จาก.http://agingthai.dms.go.th/agingthai/public_service/สิทธิ
และสวัสดิการผู้สูงอายุ