ระบบต่อมไร้ท่อ (Endocrine system) เป็นระบบส่งสารเคมีที่ประกอบด้วยกลุ่มเซลล์ สร้างและหลั่งฮอร์โมน แล้วส่งออกนอกเซลล์โดยผ่านระบบไหลเวียน ทั้งทางกระแสเลือดและน้ำเหลือง เพื่อควบคุมอวัยวะเป้าหมายในร่างกาย

ฮอร์โมน (Hormone) เป็นสารเคมีที่ร่างกายสร้างขึ้นจากต่อมไร้ท่อ ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย โดยฮอร์โมนจะออกฤทธิ์ต่ออวัยวะเป้าหมายที่อยู่ห่างไกลจากต่อมที่สร้างฮอร์โมนนั้นๆ

ระบบต่อมไร้ท่อมีความสำคัญต่อร่างกายอย่างมาก มีหน้าที่ควบคุมการทำงานของร่างกายในด้านต่างๆ ดังนี้

  • การเจริญเติบโตและพัฒนาการ
  • การเผาผลาญอาหาร
  • การสืบพันธุ์
  • อารมณ์
  • ความเครียด
  • ความดันโลหิต
  • ระดับน้ำตาลในเลือด
  • ระดับไขมันในเลือด
  • การนอนหลับ
  • อารมณ์

ต่อมไร้ท่อที่สำคัญในร่างกายมนุษย์ ได้แก่

  • ต่อมใต้สมอง (Pituitary gland) เป็นต่อมที่อยู่บริเวณฐานของสมอง ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของต่อมไร้ท่ออื่นๆ ในร่างกาย
  • ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland) เป็นต่อมที่อยู่บริเวณด้านหน้าคอ ทำหน้าที่ควบคุมการเผาผลาญอาหาร การพัฒนาของระบบประสาท และการทำงานของหัวใจ
  • ต่อมหมวกไต (Adrenal gland) เป็นต่อมที่อยู่บริเวณด้านบนของไต ทำหน้าที่ควบคุมการตอบสนองต่อความเครียด การเผาผลาญอาหาร และความดันโลหิต
  • ตับอ่อน (Pancreas) เป็นอวัยวะที่อยู่บริเวณด้านหลังกระเพาะอาหาร ทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนอินซูลินและฮอร์โมนกลูคากอน ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
  • รังไข่ (Ovaries) เป็นต่อมที่อยู่บริเวณอุ้งเชิงกรานของผู้หญิง ทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน ควบคุมการเจริญพันธุ์ของผู้หญิง
  • อัณฑะ (Testes) เป็นต่อมที่อยู่บริเวณอัณฑะของผู้ชาย ทำหน้าที่ผลิตฮอร์โมนเทสโทสเตอโรน ควบคุมการเจริญพันธุ์ของผู้ชาย

นอกจากต่อมเหล่านี้แล้ว ยังมีต่อมไร้ท่ออื่นๆ ในร่างกายอีกหลายต่อม เช่น ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid gland) ต่อมไทมัส (Thymus gland) ต่อมไพเนียล (Pineal gland) และต่อมไฮโปทาลามัส (Hypothalamus)

ความผิดปกติของระบบต่อมไร้ท่ออาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพต่างๆ มากมาย เช่น โรคเบาหวาน โรคไทรอยด์ โรคคุชชิง โรคอะดิสัน และโรคอ้วน

การดูแลสุขภาพระบบต่อมไร้ท่อสามารถทำได้โดย

  • รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ครบ 5 หมู่
  • ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
  • พักผ่อนให้เพียงพอ
  • หลีกเลี่ยงความเครียด
  • ตรวจสุขภาพเป็นประจำ

หากมีอาการผิดปกติที่อาจเกี่ยวข้องกับระบบต่อมไร้ท่อ เช่น น้ำหนักขึ้นหรือลงผิดปกติ อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ใจสั่น เหงื่อออกง่าย ท้องผูก ท้องเสีย ประจำเดือนผิดปกติ ปวดหัว ซึมเศร้า ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุและรับการรักษาที่ถูกต้อง