ข้อต่อเป็นบริเวณที่กระดูกสองชิ้นขึ้นไปเชื่อมต่อกัน ช่วยให้กระดูกสามารถเคลื่อนที่ได้ ข้อต่อในร่างกายมนุษย์มีมากมายหลายแบบ แตกต่างกันตามลักษณะโครงสร้างและคุณสมบัติในการเคลื่อนไหว เราสามารถแบ่งข้อต่อออกเป็น 3 ประเภทหลักๆ ตามลักษณะโครงสร้างดังนี้
ข้อต่อแบบเอ็น (Fibrous Joints) เป็นข้อต่อที่กระดูกสองชิ้นเชื่อมต่อกันด้วยเอ็น (ligaments) ซึ่งเป็นเนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่แข็งแรง ข้อต่อแบบเอ็นนี้ไม่มีการเคลื่อนไหวเลยหรือมีการเคลื่อนไหวได้เล็กน้อย เช่น ข้อต่อระหว่างกระดูกกะโหลกศีรษะ ข้อต่อระหว่างกระดูกสันหลัง ข้อต่อระหว่างกระดูกซี่โครงกับกระดูกหน้าอก
ข้อต่อแบบกระดูกอ่อน (Cartilaginous Joints) เป็นข้อต่อที่กระดูกสองชิ้นเชื่อมต่อกันด้วยกระดูกอ่อน (cartilage) ซึ่งมีความยืดหยุ่นมากกว่าเอ็น ข้อต่อแบบกระดูกอ่อนนี้สามารถเคลื่อนไหวได้เล็กน้อยถึงมาก เช่น ข้อต่อระหว่างกระดูกสันหลัง ข้อต่อระหว่างกระดูกข้อมือ ข้อต่อระหว่างกระดูกสะโพก
ข้อต่อแบบซินโนเวียล (Synovial Joints) เป็นข้อต่อที่กระดูกสองชิ้นเชื่อมต่อกันด้วยปลอกหุ้มข้อต่อ (articular capsule) และภายในปลอกหุ้มข้อต่อจะมีโพรงข้อต่อ (articular space) ภายในโพรงข้อต่อจะมีน้ำไขข้อ (synovial fluid) ซึ่งช่วยหล่อลื่นข้อต่อและลดแรงเสียดทานระหว่างกระดูก ข้อต่อแบบซินโนเวียลนี้สามารถเคลื่อนไหวได้มากที่สุด เช่น ข้อต่อไหล่ ข้อต่อข้อศอก ข้อต่อข้อมือ ข้อต่อนิ้วมือ ข้อต่อสะโพก ข้อต่อหัวเข่า ข้อต่อข้อเท้า
การทำงานของข้อต่อนั้น เกิดจากการประสานกันของโครงสร้างต่างๆ ที่อยู่รอบๆ ข้อต่อ ได้แก่
- ผิวข้อ (Articular Surface) เป็นผิวเรียบของกระดูกที่สัมผัสกันโดยตรง ผิวข้อจะมีลักษณะแตกต่างกันไปตามลักษณะการเคลื่อนไหวของข้อต่อ เช่น ข้อต่อแบบซินโนเวียลที่มีการเคลื่อนไหวได้มากจะมีผิวข้อเรียบและเรียบเนียนกว่าข้อต่อแบบเอ็นที่มีการเคลื่อนไหวได้น้อย
- เอ็น (Ligaments) เป็นเนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่แข็งแรงทำหน้าที่ยึดกระดูกทั้งสองชิ้นให้ติดกัน เอ็นจะทำหน้าที่จำกัดการเคลื่อนไหวของข้อต่อไม่ให้เคลื่อนเกินขอบเขตที่เหมาะสม
- กล้ามเนื้อ (Muscles) ทำหน้าที่หดตัวและยืดออกเพื่อขยับกระดูกที่อยู่ติดกัน กล้ามเนื้อจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการทำงานของข้อต่อ
- น้ำไขข้อ (Synovial Fluid) เป็นของเหลวใสที่อยู่ระหว่างกระดูกทั้งสองชิ้นในข้อต่อ น้ำไขข้อทำหน้าที่หล่อลื่นข้อต่อและลดแรงเสียดทานระหว่างกระดูก
ข้อต่อเป็นโครงสร้างที่สำคัญของร่างกาย ช่วยให้เราสามารถเคลื่อนไหวร่างกายได้อย่างอิสระ การดูแลรักษาข้อต่อให้แข็งแรงจึงเป็นสิ่งที่สำคัญ เราสามารถดูแลรักษาข้อต่อได้โดยการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ หลีกเลี่ยงการยกของหนักหรือการเคลื่อนไหวที่รุนแรง และรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อข้อต่อ เช่น ผัก ผลไม้ และอาหารที่มีโอเมก้า-3